افتادگی واژن یا پرولاپس واژن (Vaginal Prolapse) که به آن فتق واژن (Vaginal Hernia) نیز می‌گویند، وضعیتی است که در آن واژن زنان از موقعیت طبیعی خود خارج می‌شود. افتادگی زمانی اتفاق می‌افتد که عضلات، بافت‌ها و رباط‌های کف لگن زنان ضعیف شده و بیش از حد کشیده میشوند. این اتفاق می‌تواند منجر به خارج شدن اندام‌ها (رحم، مجرای ادرار، مثانه یا راست‌روده) از موقعیت طبیعی خود شود.
انواع افتادگی واژن
نکته‌ی مهم در مورد پرولاپس این است که این مشکل می‌تواند به اشکال مختلفی رخ دهد و هر یک ممکن است مشکلات خاص خود را به همراه داشته باشد. به همین دلیل، بیرون‌زدگی واژن به دسته‌های مختلفی تقسیم‌بندی می‌شود تا شدت و نوع آن به درستی شناسایی و درمان شود.
۱. افتادگی قدامی واژن
یکی از رایج‌ترین انواع پرولاپس، زمانی است که دیواره بالایی واژن شکل طبیعی خود را از دست می‌دهد و به داخل کانال واژن یا حتی پایین‌تر از آن حرکت می‌کند. این نوع افتادگی معمولاً به دلیل ضعف ماهیچه‌ها و بافت‌های اطراف واژن و ناحیه لگن اتفاق می‌افتد، که در نتیجه توانایی نگهداری واژن از بین می‌رود. همچنین، افتادگی قدامی می‌تواند به عنوان یک عارضه جانبی پس از جراحی رحم (هیسترکتومی) نیز بروز کند.
۲. افتادگی واژن همراه با پرولاپس رحم
یکی دیگر از انواع پرولاپس، افتادگی رحم است. در این شرایط، عضلات و رباط‌های ناحیه لگن به‌طور غیرطبیعی کشیده میشوند و دیگر قادر به حمایت و نگهداری از رحم نیستند، که در نتیجه رحم دچار افتادگی می‌شود. در برخی موارد، رحم حتی به داخل واژن پایین می‌آید. این مشکل معمولاً پس از یک بارداری و زایمان دشوار رخ می‌دهد. همچنین، عوامل دیگری مانند یبوست مزمن، چاقی و بلندکردن مکرر اجسام سنگین می‌توانند به بروز افتادگی رحم منجر شوند.
۳. افتادگی واژن همراه با افتادگی مثانه
این نوع از بیرون زدگی واژن به نام پرولاپس قدامی یا سیستوسل شناخته می‌شود، که در آن مثانه به دلیل ضعیف شدن بافت‌های حمایتی و دیواره واژن به داخل کانال واژن پایین می‌آید. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که بافت‌های اطراف مثانه و دیواره واژن از قدرت کافی برای نگهداری مثانه برخوردار نباشند. مشابه به افتادگی رحم، عواملی مانند زایمان سخت، یبوست مزمن، چاقی و بلند کردن اجسام سنگین می‌توانند به بروز این وضعیت منجر شوند.
۴. پرولاپس رکتوسل
پرولاپس خلفی واژن یا رکتوسل زمانی رخ می‌دهد که دیواره نازک بین رکتوم و واژن ضعیف می‌شود و باعث افتادگی دیواره واژن به سمت داخل می‌شود. همانند دیگر انواع پرولاپس، عواملی مانند چاقی، عوارض ناشی از زایمان، بلند کردن اجسام سنگین و یبوست مزمن می‌توانند در ایجاد این وضعیت مؤثر باشند و موجب بروز بیرون زدگی واژن شوند.
۵. پرولاپس انتروسل
حالت دیگری از افتادگی واژن که به آن انتروسل گفته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که بخش‌های گوارشی به واژن فشار وارد کنند. این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که روده تحتانی به داخل حفره لگن پایین می‌رود و به قسمت بالایی واژن فشار وارد می‌کند. این برآمدگی معمولاً نتیجه عواملی مشابه دیگر انواع پرولاپس، مانند زایمان سخت، یبوست مزمن و بلندکردن اجسام سنگین است.
وقتی ماهیچه‌های حمایت‌کننده دستگاه تناسلی ضعیف میشوند، بیرون زدگی واژن رخ می‌دهد. عواملی مانند زایمان‌های سخت یا مکرر، سرفه مزمن و یبوست مداوم از جمله دلایل اصلی این مشکل هستند.
علل افتادگی واژن
افتادگی واژن به طور معمول ناشی از ضعف عضلات و بافت‌های کف لگن است که وظیفه نگه داشتن اندام‌های داخلی در مکان‌های صحیح خود را دارند. این وضعیت می‌تواند به علت عوامل مختلفی ایجاد شود:
زایمان‌های طبیعی متعدد
یکی از شایع‌ترین علل افتادگی واژن، تجربه زایمان‌های متعدد است. فشار ناشی از عبور نوزاد از کانال زایمان می‌تواند به عضلات و بافت‌های کف لگن آسیب برساند و باعث ضعف آنها شود. این ضعف به مرور زمان موجب افتادگی واژن و اندام‌های داخلی می‌شود.
افزایش سن
با افزایش سن و به ویژه در دوران یائسگی، تولید استروژن کاهش می‌یابد. استروژن نقش مهمی در حفظ توناست عضلات و بافت‌های واژن دارد. بنابراین، کاهش این هورمون می‌تواند به ضعف عضلات کف لگن و ایجاد افتادگی واژن منجر شود.
یائسگی
یائسگی می‌تواند تأثیر زیادی بر افتادگی واژن داشته باشد. کاهش استروژن در این دوره منجر به کاهش قدرت و انعطاف‌پذیری بافت‌های واژن و کف لگن می‌شود که احتمال افتادگی واژن را افزایش می‌دهد.
افزایش وزن
اضافه وزن و چاقی می‌تواند فشار اضافی به کف لگن وارد کند. این فشار می‌تواند باعث ضعیف شدن عضلات کف لگن و نهایتاً افتادگی واژن شود.
مشکلات ژنتیکی
برخی از زنان به طور ژنتیکی بیشتر مستعد ضعف عضلات کف لگن و بروز افتادگی واژن هستند. این به معنای آن است که وراثت می‌تواند نقش مهمی در بروز این مشکل داشته باشد.
فشارهای فیزیکی سنگین
فعالیت‌های فیزیکی که شامل بلند کردن اجسام سنگین یا ورزش‌هایی با ضربه زیاد است، می‌تواند فشار زیادی به عضلات کف لگن وارد کند و منجر به افتادگی واژن شود.
یبوست مزمن
یبوست مزمن و زور زدن‌های طولانی‌مدت برای دفع مدفوع فشار زیادی بر عضلات کف لگن وارد می‌کند و می‌تواند موجب افتادگی واژن شود.
بیماری‌ها و جراحی‌ها
برخی از بیماری‌ها مانند بیماری‌های عصبی و برخی جراحی‌ها (مانند برداشتن رحم) می‌توانند منجر به ضعف عضلات و بافت‌های کف لگن شوند و به افتادگی واژن منتهی شوند.
علائم افتادگی واژن
در بسیاری از موارد، پرولاپس واژن ممکن است هیچ‌گونه علامت یا نشانه‌ای نداشته باشد. برخی افراد ممکن است در طول زندگی خود هیچ علائمی از پرولاپس نداشته باشند و تنها در معاینه توسط متخصص زنان و زایمان این مشکل تشخیص داده شود.
با این حال، مهم‌ترین علائم و نشانه‌های رایج پرولاپس و بیرون‌زدگی واژن عبارتند از:
- احساس پری و سنگینی در ناحیه واژن
- درد، ناراحتی، فشار و سنگینی در ناحیه لگن که معمولاً در طول روز، به‌ویژه در بعدازظهر، شدت می‌یابد
- احساس وجود یک توده در دهانه واژن
- حس نشستن روی یک توپ
- درد شدید در ناحیه کمر که با دراز کشیدن تسکین می‌یابد
- نیاز به دفع ادرار بیش از حد معمول
- مشکل در تخلیه کامل مثانه هنگام ادرار
- عفونت‌های مکرر مثانه
- خونریزی غیرطبیعی از واژن
- نشت ادرار هنگام سرفه، عطسه، خنده، رابطه جنسی یا ورزش
- درد شدید در هنگام رابطه جنسی
تشخیص افتادگی واژن
برای تشخیص افتادگی واژن، پزشک معمولاً از طریق تاریخچه پزشکی بیمار و معاینه بالینی اقدام می‌کند. در معاینه بالینی، پزشک ناحیه لگن را بررسی کرده و از بیمار خواسته می‌شود تا در موقعیت‌های مختلف (مثل ایستادن یا خم شدن) بدن را تغییر دهد تا میزان افتادگی و فشار وارده بر اندام‌ها مشخص شود.
- آزمایشات تکمیلی: در برخی موارد، پزشک ممکن است برای ارزیابی دقیق‌تر وضعیت بیمار، آزمایشات تکمیلی مانند آزمایشات ادراری (برای بررسی بی‌اختیاری ادرار) یا آزمایش‌های تصویربرداری (مانند سونوگرافی لگن) تجویز کند.
درمان افتادگی واژن
بنابر شدت افتادگی، پزشک برای شما درمان مختلفی را در نظر می‌گیرد. پزشک قبل از اقدام به درمان، تمام موارد مربوط به سلامت عمومی شما و سن را در نظر می‌گیرد. همچنین از شما سوال می‌شود که در آینده قصد بچه دار شدن دارید یا خیر زیرا استفاده از برخی جراحی های درمانی، برای بارداری در آینده، شما را با مشکل مواجه خواهد کرد.
درمان دارویی
در بسیاری از موارد از داروی استروژن برای رفع بیماری استفاده می‌شود. استروژن دارویی باعت تقویت عضلات اطراف واژن می‌شود و روند افتادگی را معکوس می کند. برای درمان افتادگی خفیف واژن یا تکرر ادرار از این درمان استفاده می‌شود. در موارد شدیدتر بیماری از درمان دارویی به عنوان درمان مکمل استفاده می‌شود.
پساری واژینال
در این روش، یک ابزار پلاستیکی مخصوص جهت نگهداری بافت های برآمده به داخل واژن فرستاده می‌شود. این روش بسیار ساده است و نیازی به جراحی ندارد. معمولا در موارد متوسط بیماری از این روش استفاده می‌شود.
جراحی افتادگی واژن
در موارد شدیدتر بیماری که روش های دیگر جواب ندادند استفاده می شود و انواع مختلفی دارد که بسته به شرایط بیمار، پزشک، یکی از آنها را در نظر می‌گیرد.
لیزر درمانی واژن
معمولا پزشک به جای جراحی های سخت، از این روش غیر جراحی، برای رفع افتادگی استفاده می‌کند. در این روش اشعه لیزربا فرکانس خاصی روی سطح و عمق واژن تابانده می شود و باعث کلاژن سازی و تقویت بافت های واژن می شود. در نتیجه افتادگی رفع می‌گردد.
احتمال ابتلا به افتادگی واژن در چه زنانی بیشتر است؟
احتمال ابتلا به افتادگی واژن در زنانی بیشتر است که:
- زایمان واژینال به‌ویژه یک زایمان پیچیده یا زایمان‌های مکرر داشته‌اند
- یائسگی را پشت سر گذاشته‌اند
- سیگار می‌کشند
- اضافه‌وزن دارند
- سرفه زیاد ناشی از بیماری ریوی دارند
- یبوست مزمن دارند و برای اجابت مزاج باید زور بزنند
- یکی از اعضای خانواده‌شان، مانند مادر یا خواهر، مبتلا به پرولاپس بوده است
- اغلب چیزهای سنگین بلند می‌کنند
- فیبروم دارند
خطرات و عوارض افتادگی واژن
عوارض و خطرات ناشی از پرولاپس واژن بستگی به این دارد که کدام اندام درگیر است و چه مشکلات و نشانه‌هایی به دنبال افتادگی و بیرون زدگی ظاهر شده است. در بسیاری از مواقع و به‌صورت کلی پرولاپس را یک وضعیت خطرناک در نظر نمی‌گیرند.
اما به‌هرحال این مشکل می‌تواند روی کیفیت زندگی افراد تأثیر منفی گذاشته و آن را کاهش دهد. در مواردی اگر رحم یا دهانه آن برآمده شده باشند و از واژن بیرون بزنند، ممکن است در واژن زخم ایجاد شود. مشکلات روده و یبوست داشتن هم می‌تواند از عوارض پرولاپس محسوب شود.
به دنبال بیرون زدگی واژن و شدت یافتن علائم، خصوصا اگر افتادگی مثانه هم با آن همراه شده باشد، خطر ابتلا به عفونت‌های دستگاه ادراری در فرد بسیار افزایش خواهد یافت. بروز مشکل در ادرار کردن و مشکل در زمان داشتن رابطه جنسی را می‌توان از دیگر عوارض و خطرات ناشی از افتادگی واژن و رفع نشدن آن در نظر گرفت.
افتادگی واژن و ارتباط آن با افتادگی رحم و مثانه
خود بیماری‌های رحم و مثانه می‌توانند از دلایل رایج افتادگی واژن باشند. هیسترکتومی که جراحی برداشتن رحم در زنان است و برای درمان افتادگی رحم انجام می‌شود، می‌تواند عامل مهمی برای بروز مشکل افتادگی واژن در زنان باشد. به این حالت، پرولاپس واژن بعد از هیسترکتومی می‌گویند. در این حالت معمولا افتادگی طاق واژن به درون کانال اتفاق می‌افتد.
در مواردی هم ممکن است به دنبال افتادگی رحم، رحم برآمده به داخل واژن بلغزد و در موارد شدید خود رحم از دهانه واژن بیرون بزند. افتادگی و بیرون زدگی مثانه هم با افتادگی واژن مرتبط است. هم خود مثانه در صورت افتادگی و هم مجرای ادرار ممکن‌است به داخل واژن برآمده‌شده و موجب بروز بیرون زدگی واژن شوند.
پیشگیری از افتادگی واژن
برای کاهش احتمال ابتلا به افتادگی واژن، رعایت چند نکته ساده مفید است:
- انجام تمرینات کگل به طور منظم
- اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین و ایجاد فشار زیاد بر روی کف لگن
- حفظ وزن سالم و انجام ورزش‌های مناسب
- درمان سریع یبوست و جلوگیری از زور زدن
آیا زایمان طبیعی همیشه باعث افتادگی رحم می‌شود؟
اغلب خانم ها گمان می کنند که اگر زایمان طبیعی انجام بدهند حتما دچار افتادگی رحم می شوند و در پی آن دچار بی اختیاری ادرار، افتادگی مثانه و یا یبوست میشوند. اما در واقع اصلی ترین علت این مشکل زایمان طبیعی نیست، بلکه شل شدن عضلات کف لگن است. برخی افراد به طور مادرزادی دارای کف لگن شلی هستند. در این افراد حتی زایمان سزارین هم می تواند باعث ایجاد مشکلاتی در بدن آنها بشود.
آیا امکان انجام جراحی افتادگی رحم همزمان با جراحی های زیبایی وجود دارد؟
یکی از دغدغه های خانم ها انجام عمل های همزمان است. افراد دوست دارند مدت زمان کمتری را در بیمارستان بگذرانند. به همین دلیل میخواهند با یکبار مراجعه همه کارهای خود را انجام دهند. در برخی موارد امکان انجام جراحی های همزمان وجود دارد. از هر فرد به فرد دیگر متفاوت است و برای همه نمی توان یک نسخه ارائه داد. اما به طور مثال عمل افتادگی رحم همزمان با لابیاپلاستی قابل انجام است و در برخی از افراد انجام شده است. از دیگر جراحی های زیبایی مثل تزریق چربی به واژن همزمان با تنگ کردن واژن و غیره نیز می توان به طور همزمان استفاده کرد.
